Iti pañcapariccheda-paricchinnatthasaṅgahaṃ;

Nāmadhammamasesena, vibhāvetvā sabhāvato.

Sappabhedaṃ pavakkhāmi, rūpadhammamito paraṃ;

Bhūtopādāyabhedena, duvidhampi pakāsitaṃ.

Uddesalakkhaṇādīhi, vibhāgajanakā tathā;

Kalāpuppattito cāpi, yathānukkamato kathaṃ?

Rūparūpaṃ tathā rūpapariyāpannatoparaṃ.

Bhūtarūpaṃ tu pathavī, āpo tejo tathāparo;

Vāyo ca bhavatūpādārūpametthāti bhāsitaṃ.

Iccupādāyarūpanti, rūpaṃ sesamudīritaṃ.

Cakkhu sotañca ghānañca, jivhā kāyoti pañcadhā;

Pasādarūpamakkhātaṃ, nopasādaṃ panetaraṃ.

Rūpasaddagandharasā, phoṭṭhabbamiti pañcadhā;

Rūpaṃ pasādavisayaṃ, pasādo gocaraṃparaṃ.

Itthattaṃ purisattañca, bhāvarūpamudīritaṃ;

Jīvitindriyarūpanti, upādinnapavattikaṃ.

Vatthurūpaṃ tu hadayaṃ, yaṃ dhātudvayanissayaṃ;

Kabaḷīkāramāhārarūpamiccāhu paṇḍitā.

Rūpadhammasabhāvattā, rūpanti paridīpitaṃ;

Iccevamaṭṭhārasadhā, rūparūpamudīritaṃ.

Anipphannasabhāvattā, rūpākāropalakkhitaṃ;

Anipphannaṃ nāma rūpaṃ, dasadhā paridīpitaṃ.

Rūpapparicchedaṃ rūpamiccākāso pakāsito;

Kāyabbacīviññattikaṃ, dvayaṃ viññattirūpakaṃ.

Lahutā mudutā kamma-ññatā viññattiyā saha;

Vikārarūpamiccāhu, pañcadhā ca vibhāvino.

Upacayo santati ca, jaratāniccatāti ca;

Catudhā lakkhaṇarūpaṃ, rūpakaṇḍe vibhāvitaṃ.

Rūpāni lakkhaṇādīhi, vibhāveyya yathākkamaṃ.

Kharatā pathavīdhātu, sāyaṃ kakkhaḷalakkhaṇā;

Kalāpādhiṭṭhānarasā, paṭiggāhoti gayhati.

Ābandhanamāpodhātu, sā paggharaṇalakkhaṇā;

Kalāpābandhanarasā, saṅgahattena gayhati.

Pācanarasā maddavā-nuppādananti gayhati.

Vāyodhātu vāyanattaṃ, sā vitthambhanalakkhaṇā;

Samīraṇarasābhini-hārabhāvena gayhati.

Sabbatthāvinibhuttāpi, asammissitalakkhaṇā;

Taṃtaṃbhāvasamussannasambhāresupalakkhitā.

Aññamaññenupatthaddhā, sesarūpassa nissayā;

Catuddhevaṃ kalāpesu, mahābhūtā pavattare.

Cakkhu sambhāracakkhumhi, sattakkhipaṭalocite;

Kaṇhamaṇḍalamajjhamhi, pasādoti pavuccati.

Yena cakkhupasādena, rūpāni anupassati;

Parittaṃ sukhumaṃ cetaṃ, ūkāsirasamūpamaṃ.

Sotaṃ sotabilassanto,

Tambalomācite tathā;

Aṅgulivedhanākāre,

Pasādoti pavuccati.

Anto ajapadaṭṭhāne, ghānaṃ ghānabile ṭhitaṃ;

Jivhā jivhāya majjhamhi, uppalākārasannibhe.

Kāyappasādo kāyamhi, upādinneti pañcadhā.

Kappāsapaṭalasneha-sannibhā bhūtanissitā;

Pasādā jīvitārakkhā, rūpādiparivāritā.

Dhītā rājakumārāva, kalāpantaravuttino;

Dvārabhūtāva paccekaṃ, pañcaviññāṇavīthiyā.

Rūpādābhighātārahabhūtānaṃ vā yathākkamaṃ;

Daṭṭhukāmanidānādikammabhūtānameva vā.

Pañcaviññāṇayugaḷaṃ, dvārabhāvena gayhare.

Rūpaṃ nibhāso bhūtānaṃ, saddo nigghosanaṃ tathā;

Gandhova gandhanaṃ tattha, raso ca rasanīyatā.

Iccevaṃ pana cattāro, gocarā bhūtanissitā;

Bhūtattayañca phoṭṭhabbamāpodhātuvivajjitaṃ.

Saddo aniyato tattha, tadañño sahavuttino;

Taṃtaṃsabhāvabhedena, taṃtaṃdvāropalakkhito.

Pañceva pañcaviññāṇavīthiyā visayā matā;

Cakkhādipaṭihananalakkhaṇāva yathākkamaṃ.

Pañcaviññāṇayugaḷālambabhāvarasā tathā;

Pañcaviññāṇayugaḷaṃ, gocarattena gayhare.

Itthindriyaṃ panitthattamitthibhāvoti bhāsito;

Purisattaṃ tathā bhāvo, purisindriyanāmako.

Taṃ dvayaṃ panupādinnakāye sabbattha labbhati;

Kalāpantarabhinnañca, bhinnasantānavutti ca.

Itthīti ca purisoti, pakāsanarasaṃ tathā.

Itthīnaṃ purisānañca, liṅgassa ca yathākkamaṃ;

Nimittakuttākappānaṃ, kāraṇattena gayhati.

Sattā maranti nāsena, yassa pāṇanti vuttiyā;

Sajīvamatakāyānaṃ, bhedo yenopalakkhito.

Tadetaṃ kammajātāna-manupālanalakkhaṇaṃ;

Jīvitaṃ jīvanarasaṃ, āyubaddhoti gayhati.

Manodhātuyā ca tathā, manoviññāṇadhātuyā;

Nissayalakkhaṇaṃ vatthu-rūpaṃ hadayasammataṃ.

Yasmiṃ kuppitakālamhi, vikkhittā honti pāṇino.

Kāyo yassānusārena, cittakkhepena khijjati;

Yasmiṃ niruddhe viññāṇa-sotopi ca nirujjhati.

Yaṃ nissāya patiṭṭhāti, paṭisandhi bhavantare;

Tadetaṃ kammasambhūtaṃ, pañcavokārabhūmiyaṃ.

Majjhe hadayakosamhi, aḍḍhapasatalohite;

Bhūtarūpamupādāya, cakkhādi viya vattati.

Kabaḷīkāro āhāro, rūpāharaṇalakkhaṇo;

Kāyānuyāpanaraso, upatthambhoti gayhati.

Ojāya yāya yāpenti, āhārasnehasattiyā;

Pāṇino kāmalokamhi, sāyamevaṃ pavuccati.

Ākāsadhātu rūpānaṃ, pariyosānalakkhaṇā;

Paricchedarasā rūpamariyādoti gayhati.

Yogīnamupakārāya, yaṃ desesi dayāparo.

Paricchinnasabhāvānaṃ, kalāpānaṃ yathārahaṃ;

Pariyantānamevesa, tadākāro pavuccati.

Gamanādivacīghosapavattamhi yathākkamaṃ;

Vāyopathavidhātūnaṃ, yo vikāro samatthatā.

Sahajopādinnakānaṃ, kriyāvācāpavattiyā;

Vipphandaghaṭṭanāhetu, cittānuparivattako.

Sa vikāravisesoyaṃ, viññattīti pakāsito;

Viññāpetīti kāyena, vācāya ca vicintitaṃ.

Vāyopathavādhikānaṃ, bhūtānamiti kecana;

Pavuttā tādinā kāya-pariggahasukhāya yā.

Sahābhogova khāyati;

Yaṃ nirodhā parābhūto,

Seti niccetano yathā.

Loke papañcā vattanti, bahudhā yāya nimmitā;

Kappenti kāyamattānaṃ, bālā yāya ca vañcitā.

Sāyaṃ kāyavacīkamma-dvārabhāvena lakkhitā;

Byāpāraghaṭṭanāhetu-vikārākāralakkhaṇā.

Kāyavācāadhippāya-pakāsanarasā tathā;

Kāyavipphandaghaṭṭana-hetubhāvena gayhati.

Lahutā pana rūpānaṃ, adandhākāralakkhaṇā;

Avitthānarasā salla-hukavuttīti gayhati.

Kiccāvirujjhanarasā, anukulyanti gayhati.

Kammaññatā ca rūpānaṃ, alaṃkiccassa lakkhaṇā;

Pavattisampattirasā, yoggabhāvoti gayhati.

Sappāyamutumāhāraṃ, laddhā cittamanāmayaṃ;

Lahū mudu ca kammaññaṃ, yadā rūpaṃ pavattati.

Tathā pavattarūpassa, pavattākārabheditaṃ;

Lahutādittayampetaṃ, sahavutti tadā bhave.

Sappāyapaṭivedhāya, paṭipattupakārikā;

Sākārā rūpasampatti, paññattevaṃ mahesinā.

Rūpassopacayo nāma, rūpassācayalakkhaṇo;

Rūpummujjāpanaraso, pāripūrīti gayhati.

Pavattilakkhaṇā rūpa-santatīti pakāsitā;

Anuppabandhanarasā, avicchedoti gayhati.

Pekkhatopacāyākārā, jāti gayhati yoginā.

Anuppabandhākārena, jāyatīti samekkhato;

Tadāyaṃ santatākārā, samupaṭṭhāsi cetasi.

Evamābhogabhedena, jātirūpaṃ dvidhā kataṃ;

Atthūpaladdhibhāvena, jāyantaṃ vātha kevalaṃ.

Rūpavivittamokāsaṃ, purakkhattena cīyati;

Abhāvā pana bhāvāya, pavattamiti santati.

Evamākārabhedāpi, sabbākāravarākaro;

Jātirūpaṃ dvidhākāsi, jātirūpavirocano.

Navatāpāyanarasā, purāṇattanti gayhati.

Antimakkhaṇasampatti, paribhijjanalakkhaṇā;

Aniccatā haraṇarasā, khayabhāvena gayhati.

Iti lakkhaṇarūpaṃ tu, tividhaṃ bhinnakālikaṃ;

Sabhāvarūpadhammesu, taṃtaṃkālopalakkhitaṃ.

Yena lakkhīyati rūpaṃ, bhinnākāraṃ khaṇe khaṇe;

Vipassanānayatthāya, tamiccāha tathāgato.

Iccevaṃ saparicchedā, savikārā salakkhaṇā;

Akicchā paṭivedhāya, dayāpannena tādinā.

Rūpadhammā sabhāvena, vijjamānāti bhāsitā;

Ajjhattikādibhedena, bahudhā bhijjare kathaṃ;

Dvārabhūtā pavattenti, cittamattāti kappitaṃ;

Rūpamajjhattikaṃ tasmā, pasādā bāhiraṃparaṃ.

Avinibbhogarūpaṃ tu, vinibbhogaṃ panetaraṃ.

Sattaviññāṇadhātūnaṃ, nissayattā yathārahaṃ;

Pasādā hadayañceva, vatthunā vatthu desitaṃ.

Pañcaviññāṇupādinna-liṅgādi ca pavattito;

Pasādā jīvitaṃ bhāvā, cendriyaṃ nendriyaṃparaṃ.

Pañcaviññāṇakammānaṃ, pavattimukhabhāvato;

Dvāraṃ pasādaviññatti-paramadvāramīritaṃ.

Paṭihaññantaññamaññaṃ, pasādavisayā pana;

Tasmā sappaṭighaṃ nāma, rūpamappaṭighaṃparaṃ.

Te evoḷārikaṃ tasmā, sesaṃ sukhumamīritaṃ.

Oḷārikasabhāvena, pariggahasukhā tahiṃ;

Te eva santikerūpaṃ, dūrerūpaṃ panetaraṃ.

Taṇhādiṭṭhīhupetena, kammunādinnabhāvato;

Kammajātamupādinnaṃ, anupādinnakaṃparaṃ.

Cakkhunā dissamānattā, sanidassananāmakaṃ;

Rūpameva tato sesa-manidassanamabravuṃ.

Sanidassanarūpañca, rūpaṃ sappaṭighaṃ tathā;

Anidassanamaññaṃ tu, thūlaṃ sappaṭighaṃ mataṃ.

Anidassanarūpañca, sesaṃ appaṭighaṃ tathā;

Rūpaṃ tividhamiccevaṃ, vibhajanti vicakkhaṇā.

Appattagocaraggāhirūpaṃ cakkhādikaṃ dvayaṃ;

Sampattaggāhi ghānādi-ttayamaggāhikaṃ rūpaṃ.

Diṭṭhaṃ rūpaṃ sutaṃ saddo, mutaṃ gandhādikattayaṃ;

Viññāṇeneva ñeyyattā, viññātamaparaṃ bhave.

Pasādā vatthu ca dvāraṃ, aññaṃ tubhayavajjitaṃ.

Bheditvā rūpamiccevaṃ, tasseva puna paṇḍito;

Samuṭṭhānajanakehi, vibhāveyya yathārahaṃ.

Kusalākusalaṃ kamma-matītaṃ kāmikaṃ tathā;

Rūpāvacaramiccevaṃ, pañcavīsatidhā ṭhitaṃ.

Paṭisandhimupādāya, sañjaneti khaṇe khaṇe;

Kāmarūpesu rūpāni, kammajāni yathārahaṃ.

Bhavaṅgādimupādāya, samuppādeti mānasaṃ.

Sītuṇhotusamaññātā,

Tejodhātu ṭhitikkhaṇe;

Tathevajjhohaṭāhāro,

Kāme kāyappatiṭṭhito.

Ajjhattaṃ pana cattāro, bāhiro tupalabbhati;

Sabbe kāmabhave rūpe, āhāro na samīrito.

Pavatte honti cattāro, kammamevopapattiyaṃ;

Jīvamānassa sabbepi, matassotu siyā na vā.

Kammaṃ cittotumāhāra-miccevaṃ pana paṇḍitā;

Rūpānaṃ janakattena, paccayāti pakāsayuṃ.

Hadayindriyarūpāni, kammajāneva cittajaṃ;

Viññattidvayamīrenti, saddo cittotujo mato.

Cittotukabaḷīkāra-sambhūtā lahutādayo;

Kammacittotukāhāra-jāni sesāni dīpaye.

Jāyamānādirūpānaṃ, sabhāvattā hi kevalaṃ;

Lakkhaṇāni na jāyanti, kehicīti pakāsitaṃ.

Tesañca lakkhaṇānanti, anavatthā bhavissati.

Aṭṭhārasa pannarasa, terasa dvādasāti ca;

Kammacittotukāhāra-jāni honti yathākkamaṃ.

Kalāpāni yathāyogaṃ, tāni saṅgayha paṇḍitā;

Nava cha caturo dveti, ekavīsati bhāvayuṃ.

Saṅgayha cakkhudasakaṃ, cakkhumādāya bhāsitaṃ.

Tathā sotañca ghānañca, jivhaṃ kāyaṃ yathākkamaṃ;

Itthibhāvañca pumbhāvaṃ, vatthumādāya dīpaye.

Avinibbhogarūpena, jīvitanavakaṃ bhave;

Iccevaṃ kammajā nāma, kalāpā navadhā ṭhitā.

Avinibbhogarūpañca, suddhaṭṭhakamudīritaṃ;

Kāyaviññattiyā saddhiṃ, navakanti pavuccati.

Vacīviññattisaddehi, dasakaṃ bhāsitaṃ tathā;

Lahutādekādasakaṃ, lahutādīhi tīhipi.

Kāyaviññattilahutā-dīhi dvādasakaṃ mataṃ;

Vacīviññattilahutā-dīhi terasakaṃ tathā.

Gahetvākārabhedañca, taṃtaṃkālopalakkhitaṃ;

Iti cittasamuṭṭhānā, cha kalāpāti bhāsitā.

Suddhaṭṭhakaṃ tu paṭhamaṃ, saddena navakaṃ mataṃ;

Lahutādekādasakaṃ, lahutādisamāyutaṃ.

Saddena lahutādīhi, tathā dvādasakaṃ bhave;

Kalāpā utusambhūtā, catuddhevaṃ pakāsitā.

Suddhaṭṭhakañca lahutā-dekādasakamiccapi;

Kalāpāhārasambhūtā, duvidhāva vibhāvitā.

Na kalāpaṅgamiccāhu, ākāsaṃ lakkhaṇāni ca.

Iccevaṃ catusambhūtā, kalāpā ekavīsati;

Sabbe labbhanti ajjhattaṃ, bāhirotusamuṭṭhitā.

Matakāyepi te eva, siyumiccāhu paṇḍitā.

Kāme sabbepi labbhanti, sabhāvānaṃ yathārahaṃ;

Sampuṇṇāyatanānaṃ tu, pavatte catusambhavā.

Dasakāneva sabbāni, kammajāneva jātiyaṃ;

Cakkhusotaghānabhāva-dasakāni na vā siyuṃ.

Vatthukāyadasakāni, sabhāvadasakāni vā;

Gabbhaseyyakasattānaṃ, tato sesāni sambhavā.

Kammaṃ rūpaṃ janetevaṃ,

Mānasaṃ sandhito paraṃ;

Tejodhātu ṭhitippattā,

Āhārajjhohaṭo tathā.

Iccevaṃ catusambhūtā, rūpasantati kāminaṃ;

Dīpajālāva sambandhā, yāvajīvaṃ pavattati.

Āyuno vātha kammassa, khayenobhinnameva vā;

Aññena vā marantāna-mupacchedakakammunā.

Sattarasacittakkhaṇamāyu rūpānamīritaṃ;

Sattarasamacittassa, cuticittoparī tato.

Ṭhitikālamupādāya, kammajaṃ na paraṃ bhave;

Tato bhijjatupādinnaṃ, cittajāhārajaṃ tato.

Iccevaṃ matasattānaṃ, punadeva bhavantare;

Paṭisandhimupādāya, tathā rūpaṃ pavattati.

Rūpaṃ rūpabhave natthi, paṭisandhipavattiyaṃ.

Kalāpā ca gaṇetabbā, tatthetaṃ rūpavajjitā.

Ṭhitikkhaṇañca cittassa, te eva paṭisedhayuṃ;

Cittabhaṅgakkhaṇe rūpa-samuppattiñca vārayuṃ.

Cakkhusotavatthusaddacittajampi asaññisu;

Arūpe pana rūpāni, sabbathāpi na labbhare.

Itthaṃ panettha vimalena vibhāvanatthaṃ,

Dhammaṃ sudhammamupagamma surādhivāsaṃ;

Rūpaṃ arūpasavibhāgasalakkhaṇaṃ taṃ,

Vuttaṃ pavuttamabhidhammanaye mayāpi.

Rūpavibhāgamimaṃ suvibhattaṃ, rūpayato pana cetasi niccaṃ;

Rūpasamiddhajineritadhamme, rūpavatī abhivaḍḍhati paññā.

Iti nāmarūpaparicchede rūpavibhāgo nāma

Chaṭṭho paricchedo.